L RELIEF MONUMENTEL A BULSAN:    
DA HANS PIFFRADER A HANNAH ARENDT

L RELIEF MONUMENTEL:
LA STORIA DL FASCISM TE CHEDRI

L relief
L relief de Hans Piffrader cun tamez l duce a ciaval ie unì realisà per abelì la nsci tlameda “Casa Littoria”, sënta dl Partit naziunel fascist y dla urganisazions liedes a chësc, fata su danter l 1939 y l 1942 aldò de n proiet di architec Guido Pellizzari, Francesco Rossi y Luis Plattner. L’opra ie metuda adum da 57 tofles de larghëza defrënta y de n’autëza de 2,75 metri, cuncedes ora sun doi linges, una sëura l’autra, per n svilup linier de 36 metri, sun na spersa de 198 metri cuadrac y n pëis de ndut 95 tones. Chësta dimenscions nen fej l majer relief realisà ntan l tëmp dl fascism y mo metù ora publicamënter al didancuei.
L lingaz artistich de Piffrader ova messù se cunfrunté cun l cuntrol rigurëus eserzità sun si lëur dal “Cumité per la costruzion dla Casa Littoria”, che l ova limità dassënn te si lidëza espressiva che ie mo da usservé tla schizes che ti fova jites danora al relief. Truepes de chëstes fova unides refudedes do na prima vijion y mudedes tla fasa d’esecuzion (danter chëstes nce chëles dla figura dl Duce). Nce perchël y nia mé pervia dla deficulteies tecniches ogetives jiva i lëures inant bendebò plan. I ultimi reliefs de travertin, realisei dala firma Giovanni Battista Vannucci de Pietrasanta de Lucca, ie defati permò ruvei a Bulsan n doi mënsc dan l 25 de lugio 1943, data dla tumeda dl fascism. 3 dla 57 tofles ne oven per chësta tardivanza nia pudù mëter ora te si luegia y les fova restedes depusitedes giut ala longia sun l nsci tlamà “arengario”, l gran balcon destinà ala ndunedes, sëura chël che l relief ie metù ora. Zënza che l ëssa juà ova la Sëurantendënza per i monumënc de Trënt do la viera fat la pruposta de tò demez l’opra de Piffrader, per schivé la “reazions desplajëivles dl elemënt alogenn”. Per truep ani ne se à la situazion nia mudà, nchin che n à pona dl 1957 metù sun la fassada nce la tofles che manciova.

Tl zënter:

1  L Duce a ciaval cun ntëurvia la sigles dla urganisazions fascistes prinzipeles y cater figures alegoriches

L zënter dl relief ie duminà dala imaja de Mussolini a ciaval che auza l brac a man drëta per fé l “salut romann”. Ntëur ël iel cater figures alegoriches y la sigles dla urganisazions dl partit – i “Gruppi universitari fascisti” (la urganisazions universiteres fascistes), l “Partito nazionale fascista” (Partit fascist dla Talia), “l’Opera nazionale dopolavoro” (la lia naziunela per l tëmp liede), la “Gioventù italiana del littorio” (la junëza dl partit), la “Milizia volontaria per la sicurezza nazionale” (la milizia ulentera per la segurëza dl stat). Danter la giames dl ciaval iel la data dla realisazion purteda a esprescion aldò dl calënder fascist (ann vintejim dl tëmp fascist = 1942) y l cumandamënt dl duce “credere obbedire combattere” (crëier, ulghé, cumbater).

Tl orden cronologich, pian via japé a man ciancia. Lingia dessot man ciancia:

2  La fin dla Gran viera y l saudé che ruva inò a cësa

N canon cun ntëurvia na gherlanda d’aurer simbulisea la venciuda taliana tla Prima viera mundiela fineda de nuvëmber dl 1918. I saudeies vën de reviers a cësa y al prim d’ëi, n alpin, ti vëniel dat l bënunì dala fëna y dai mutons.

3  La scunfuria revoluzionera dl “bienn cueciun” (1919-1920)
Cater figures da temei simbulisea la viulënzes di “soversifs” ti ani do la Gran viera. Un d’ëi tën tla man n chentl, ntan che dovia vëijen frabiches che bruja.

4  I “martirs” fascis? dla viulënza bolscevica
La szena reprejentea vitimes dla “viulënza bolscevica”. A man ciancia n personaje che ova realmënter vivù y che univa mitisà dal regim, che nen à fat un de si prim “martirs”. L se trata dl jëunn fascist Giovanni Berta, mazà a Firenze de fauré dl 1921 do che l fova unì smacà tl Arno y l ova purvà a se tenì pra l puent. A man drëta, ntant sce, doi figures nmaginedes de fascis? liei y malterjei cun l fuech.

Lingia dessëura a man ciancia:

5  23 de merz 1919: Mussolini mët su i “Fasci di combattimento”
La scrita “W MUSSOLINI” nviëia via la szena dl duce che mët su a Milan ai 23 de merz 1919 i “Fasci italiani di combattimento”, i precursëures dl Partit naziunel fascist. Tl zënter ie Mussolini che tën tla man l at costitutif; da na pert iel trëi adepc che jura fedeltà.

6  Cumbatimënt de “scuadris?”
La szena mostra fascis? che cumbat cun furia contra i nemics “bolscevics”. La viulënza scuadrista cumparësc sota la forma de n sacrifize per la patria, cun tl zënter la figura de n ferì, che ie te na pusizion che lecorda na depusizion de Crist che Piffrader nstës ova realisà.

7  28 d’utober 1922: la marcia sun Roma
N jëunn “balilla” cun l tamburdl sënia l tëmp dla marcia sun Roma, prelude dla tëuta dl pudëi da pert dl fascism. Dan ël defilea na falanja cumbativa meneda da n portabandiera. Sun l sofonz a man ciancia iel l Colosseum y i coi romans.

Lingia dessëura a man drëta:

8  L legiuner roman y l cumbatënt fascist
N legiuner roman te na pusizion da cumbatimënt ërj su l scude y l sëni cun la sigla dla Republica romana (SPQR – Senatus PopulusQue Romanus, l Senat y l Popul roman). A sëurantò si arpejon iel, dlongia d’ël, l cumbatënt fascist, cun da una pert l codesc dla leges cun la speda y dal’autra n fasc litore.

9  La cuncuista dl Mper: Libia y Etiopia
La Libia cuncuisteda dal fascism sëurantol la forma de na figura cun na tunica longia che à da na pert l “arch di Filens”, n’opra architetonica sun la streda dla costa libica, gaiurida da Mussolini tl 1937. L vën pona do doi milizians che toca a mort doi lions brienc: l prim ie l lion de Giuda, che personifichea l mperadëur dl’Etiopia Hailè Selassiè, l segondo ie l lion britanich che, zënza suzes, se ova metù contra la cuncuista taliana dl’Etiopia. La szena vën stluta ju da n african sometù al jëuf dl dumine colonial nglëisc tl Mediterann.

10  La partezipazion taliana ala viera zevila spanuela
N uem da na berba cun n ciol de colps da stlupeté reprejentea l legiuner talian unì n aiut tla Spania per cumbater per l fascism. L tën l brac auzà per simbulisé la dura defëisa dla furtëza dl Alcázar de Toledo, repurteda dovia. Danter lugio y setëmber dl 1936 se ova iló stlut ite la forzes naziunalistes, ti tenian poza al assediamënt lonch di republicans y unian pona delibredes dala trupes golpistes che fova unides n si aiut. L Alcázar ie riesc deventà un di mic dla cuntia franchista sun la viera zevila spanuela. Sun si pert sventulea bandieres trianguleres cun simbui defrënc, danter chisc nce chël dla falanja spanuela. Dovia iel n’ëila cun n slaier che simbulisea la Spania sometuda y n uem spanuel furnì cun n guant tipich, y n cëst de donns.

Lingia dessot a man drëta:

11  L’ert, la scienza, l’educazion sportiva tla Talia fascista

La tofla gëura l’ultima lingia de szenes, dutes dedichedes al “idil fascist”, o ala pesc y ala fruteivlëza che n ti atribuesc ala unida dl regim. Tlo reprejentea trëi figures te na pusizion plastica l’ert (jëunn cun mascres dl teater tlassich), la scienza (figura cun tla man n rodul de pergamina) y l’educazion sportiva (atlet jëunn cun, sun l dovia, doi splongiadëures).

12  La richëza dl’agricultura segureda dal fascism
Trëi ëiles ciariedes de ua, fruc y blava simbulisea la richëza dl paesc y l’autosufizienza alimentera sot al fascim.

13  La familia y la recostruzion tl sëni dla pax fascista
La imaja ideéla dla familia dla Talia tla pesc mostra n ël che à tacà su l stlop sun na brocia, ntan che n’ëila tën tl brac n pop che ti sporj n frut al pere. Delà iel n laurant che fej su na cësa nueva.

14  L Duce costrutëur, ma povester nce l artist y si proiet sot al sëni dl Duce
L relief ie stlut ju cun na figura masculina che pudëssa mustré Mussolini coche costrutëur dla Talia nueva, ma che reprejentea bonamënter l scultëur che tën tla man l proiet. Sainsom a man drëta iel la scrita DVX tla forma uriginela y sun l ëur japé la sotscrizion dl artist “Giov. Piffrader d’anni 52”.

L relief de Hans Piffrader 3:31

2  ...

3–6  ...